Hỏi đáp về: " Bản ngã - hóa giải sự tự ti - vô niệm - các mức độ thấy biết " - HT. Viên Minh giảng

"Thưa Thầy nhìn, nghe ngửi, nếm, xúc chạm với đối tượng như nó đang là mà không khởi một ý niệm phân biệt hay gán cho nó một khái niệm nào thì đó là chánh niệm tỉnh giác phải không Thầy? Và lúc này tánh biết đang thấy biết một cách trọn ven mà không có cái ta can thiệp vào. Con ngu muội quá xin thầy chỉ dạy.

Trả lời:

Có hai loại khái niệm: Attha paññatti (khái niệm về nghĩa khi đối tượng trừu tượng hoặc về vật khi đối tượng cụ thể) và Nāma paññatti (khái niệm định danh tức đặt tên cho đối tượng hoặc biết qua tên có sẵn của đối tượng). Thông thường khi nói "không khởi lên ý niệm phân biết" là ám chỉ không gán tên lên đối tượng tức không hình thành nāma paññatti, nhưng vẫn còn thấy biết hình tướng hoặc ý nghĩa của đối tượng tức còn attha paññatti.

Như vậy vẫn còn thấy với ý thức phân biệt vi tế hơn chứ chưa hẳn đã thấy thực tánh. Có thể tạm gọi đó là chánh niệm tỉnh giác ở mức độ ý thức, tuy đã thoát được khái niệm hữu ngôn nhưng chưa thoát hẳn khái niệm vô ngôn. Chánh niệm tỉnh giác ở mức độ tánh biết (khi tướng biết thanh tịnh hay tri kiến thanh tịnh) mới thấy được thực tánh. Điều này con phải trải nghiệm thực tế để thực chứng chứ không hiểu bằng lý trí được đâu."

HT. Viên Minh - Trungtamhotong.org